Урок 23

Тема урока:Правописание гласных и-е в корне слова

Классная работа:

Упражнение 1

Расставьте пропущенные буквы .

А 

Собираться, блестеть, собирать, заберать, замереть, замарать, расстилать, расстелить, выжегать, блистящий, зажегательный, стиреть, блестать, протереть, вытерать, выберать, застелить, замерло, замерало, умереть, умирать, растерать, заблистать, выстерали, выдераю, забираю, протереть, соберающий, вычисть, вычетать, расстелить, расстилаться, запиреть, заперать, приберать, избератели, сочетать, сочитание, блестательный, блиснет, приберет, опереться.

Урок 25

  1. Прочитайте текст.

«Господи, я прошу не о чудесах и не о миражах, а о силе каждого дня. Научи меня искусству маленьких шагов.
Сделай меня наблюдательным и находчивым, чтобы в пестроте будней вовремя останавливаться на открытиях и опыте, которые меня взволновали.
Научи меня правильно распоряжаться временем моей жизни. Подари мне тонкое чутье, чтобы отличать первостепенное от второстепенного.

Я прошу о силе воздержания и меры, чтобы я по жизни не порхал и не скользил, а разумно планировал течение дня, мог бы видеть вершины и дали, и хоть иногда находил бы время для наслаждения искусством.
Помоги мне понять, что мечты не могут быть помощью. Ни мечты о прошлом, ни мечты о будущем. Помоги мне быть здесь и сейчас и воспринять эту минуту как самую важную.
Убереги меня от наивной веры, что все в жизни должно быть гладко. Подари мне ясное сознание того, что сложности, поражения, падения и неудачи являются лишь естественной составной частью жизни, благодаря которой мы растем и зреем.

Напоминай мне, что сердце часто спорит с рассудком.
Пошли мне в нужный момент кого-то, у кого хватит мужества сказать мне правду, но сказать ее любя!
Я знаю, что многие проблемы решаются, если ничего не предпринимать, так научи меня терпению.

Ты знаешь, как сильно мы нуждаемся в дружбе. Дай мне быть достойным этого самого прекрасного и нежного Дара Судьбы.
Дай мне богатую фантазию, чтобы в нужный момент, в нужное время, в нужном месте, молча или говоря, подарить кому-то необходимое тепло.
Сделай меня человеком, умеющим достучаться до тех, кто совсем «внизу».
Убереги меня от страха пропустить что-то в жизни.
Дай мне не то, чего я себе желаю, а то, что мне действительно необходимо.
Научи меня искусству маленьких шагов».

Антуан де Сент- Экзюпери

1. О чем эта молитва?

О чудесным мальчике.

2. Чему учит она?

Что дружба важнее всего.

3. Какие эмоции вызвала она?

Она вызвала положительные эмоции.

3.Грамматический материал

Главные члены предложения – это подлежащее и сказуемое.
Подлежащее отвечает на вопросы именительного падежа: кто? или
что? Подлежащее обычно выражается именем существительным или
местоимением.Сказуемое – это главный член предложения, который отвечает на
вопросы что делает предмет? что с ним происходит? что он такое?
кто он такой? и др. Сказуемое чаще всего выражается глаголом.

Բագրատունիներ

Բագրատունիներ (885 – 1045 թթ)
1. Արքա (կառավարման թվականը)
2. Ներքին քաղաքականություն          
3. Արտաքին քաղաքականություն
4. Ժամանակագրություն


1. Սմբատ I (890 – 914 թթ)

2. Նա գրավեց Հայաստանում Արաբների վերջին հենակետը:
Նա բարեկամության և առևտրական պայմանագիր կնքեց Բյուզանդիայի հետ:

3. Նա  ճկուն դիվանագիտությամբ, խուսանավելով Բյուզանդիայի և Արաբական խալիֆայության միջև և ձեռբակալեց արաբ ամիրաներին և շղթայակապ ուղարկեց Կոստանդնուպոլիս:

4. 892 թ. -ին  նա գրավեց Հայաստանում Արաբների վերջին հենակետը ՝ Դվինը, և օգնեց վրացիներին և Վիրքից դուրս վտարեց արաբներին:
893 թ. Նա բարեկամության և առևտրական պայմանագիր կնքեց Բյուզանդիայի հետ:
Նաև այդ նույն թվականին տեղի ունեցավ երկրաշարժ Դվինում:

Ֆիզիկա

Դասարանում քննարկվող հարցեր.

1.Ե՞րբ է ֆիզիկայում օգտագործվում <<աշխատանք>> հասկացողությունը

երբ կատարվում է գործողություն։

2.Ի՞նչ մեծություններից է կախված մեխանիկական  աշխատանքը

հպվելուց։

3.Ինչպե՞ս հաշվել աշխատանքը:Ո՞րն է աշխատանքի բանաձևը

A=Fs ,

4.Ի՞նչ միավորով է արտահայտվում աշխատանքը, միավորների ՄՀ-ում

A

5.Ի՞նչն է կոչվում հզորություն

Հզորությունը կոչվում այն ֆիզիկական մեծությունը որը հավասար է աշխատանքի հարաբերության այն ժամանակամիջոցին , որի ըտացքում կատարվել է այդ աշխատանքը ։

6.Ինչպե՞ս հաշվել հզորությունը:Ո՞րն է հզորության բանաձևը և միավորը

1Վտ =1 Ջվ

Շփման ուժ

  1. Բերել շփման առկայությունը հաստատող օրինակներ
    Օրինակ ՝ Փորձենք շարժել սեղանին դրված ծանր գիրքը ՝ նրա վրա ազդող հորիզոնական ուղղված ուժով: Կնկատենք, որ ազդող ուժը բավականաչափ փոքր է, այսինքն գիրքը դադարի վիճակում է: Եվ սկսում է շարժվել միայն այն դեպքում, երբ ազդող ուժ է լինում: Այդ ուժը մարմնի և սեղանի մակերևույթների միջև առաջացած դադարի շփման ուժն է
  1. Ինչով է պայմանավորված շփումը
    Շփման ուժը պայմանավորված է շփման ուժի մեծության և շփվող մարմինների ողորկության աստիճանից
  1. Թվարկել շփման տեսակները և բերել օրինակներ
    Շփման տեսակներից են ՝ դադարի շփման ուժը, սահքի շփման ուժը և գլորման շփման ուժը

4.Օրինակներով ցույց տալ,որ միևնույն պայմաններում գլորման շփման ուժը փոքր է սահքի շփման ուժից:
Օրինակ՝երբ քարը գլորենք թեք մակերևույթի վրայից, ապա նրա արագությունը գնալով մեծանում է շփման ուժի նկատմամբ, իսկ երբ այն քաշենք հարթ մակերևույթի վրայով, ապա նրա շփման ուժը կլինի ավելի շատ:

5.Բերել շփման դրսևորման օգտակար օրինակներ
Եթե շփման ուժը չլիներ, ապա օրինակ ավտոմեքենային հնարավոր չէր արգելակել և կառաջանային ավտովթարներ:

6.Բերել շփման դրսևորման վնասակար օրինակներ

7.Ինչպես կարելի է մեծացնել շփումը
Շփման ուժ մեծացնելու համար կարելի է մակերևույթը դարձնել խորդուբորդ:

8.Ինչպես կարելի է փոքրացնել շփումը
Շփման ուժը փոքրացնելու համար կարելի է մակերևույթը ինչքան հնարավոր է հարդեցնել:

9.Բերեք օրինակներ,երբ մարմնի վրա միաժամանակ ազդում է մի քանի ուժ;
Օրինակ թուղթը, երբ պատուհանից գցենք, ապա նրա վրա կազդեն և ծանրության ուժը և օդի դիմադրողականությունը:

10.Որ ուժն է կոչվում համազոր:
Այն ուժը, որ մարմնի վրա ունենում է նույն ազդեցություն, ինչ մի քանի ուժերը միասին ազդելիս, կոչվում է այդ ուժերի համազոր:

11.Ինչպես է ուղղված մի ուղով միևնույն կողմն ուղղված երկու ուժերի համազորը,և ինչպես է որոշվում նրա մոդուլը:
Նրանց համազորը ուժը ուղղված է նույն ուղղությամբ և որոշվում է այդ երկու թվերի մոդուլների գումարով:

12.Ինչպես է ուղղվածմիուղովհակառակկողմերուղղվածերկուուժերիհամազորը,և
ինչպես է որոշվում նրա մոդուլը:
Նրանց համազորը ուժը ուղղված է հակառակ ուղղությամբ և որոշվում է այդ երկու թվերի մոդուլների հանումով:

13.Ինչպես է շարժվում մարմինը նրա մի կետում կիրառված,մոուլով հավասար և հակառակ ուղղված երկու ուժերի ազդեցությամբ:
Նրա արագությունը չի փոփոխվում:

Բայ, գործնական աշխատանք, 17.03

1.Ընդգծիր բայի 5 անդեմ ձև կամ դերբայ:
ա) ծավալ, ողբալ, ձնհալ, հոգալ, թնդալ, զուլալ, քանդող, նվագելիս
բ) դավել, խոցեն, լարած, թվեմ, կարի, սլանալ, աշխատելիս, կարդացած
գ) ողբաց,) հարբած, դարձված, տարած, կասկածող, ելնել, անցկացան, դարձած:

2. Ընդգծիր 5 դիմավոր բայ:
ա) կուտեմ, խոհեմ, լսեմ, վազի, մորի, մարի, ավերեց, վսեմ:
բ) գնաց, քնած, ելնես, նվագող, խրախուսեմ, պատմեցիր, բռնկվող, լսեմ:

3. Ընդգծիր 5 հարակատար դերբայ:
ա) երգող, գրկած, նստոտել, բազմած, հանգած, վարկած, հրավիրված, գործած
բ) տխրամած, քնած, բարձած, համատարած, փտած, հասարակած, կռված, ծաղկած:

4.Ընդգծիր 5 ենթակայական դերբայ:
ա) փոքրացող, կարճափող, շոշափող, տապալող, անսքող, հազացող, փախչող, սևաքող
բ) քանդող, դոնդող, ծաղկող, ավետող, եռակող, ստող, ծակող, այգացող:

5. Ընդգծիր 5 համակատար դերբայ:
Պաշտելիս, ասուլիս, ցնծալիս, կռվելիս, ավետիս, մոտենալիս, պտղամիս, պատասխանելիս:

Դերբայներ, 15.03

Դերբայները բայի անդեմ ձևերն են, որոնք ցույց են տալիս գործողություն՝ առանց եղանակի, ժամանակի, դեմքի ու թվի։

Ժամանակակից հայերենն ունի ութ դերբայ, որոնցից չորսն անկախ են, չորսը՝ կախյալ։

Անկախ դերբայները ունեն ինքնուրույն  կիրառություն։ Ժամանակակից հայերենի անկախ դերբայներն են՝

  • անորոշ դերբայ, բայի ուղիղ ձևն է: Վերջավորությունները՝ ել, ալ — խաղալ, վազել
  • ենթակայական դերբայ, վերջավորությունն է ող, ացող, եցող— նայող, կարդացող, մոտեցող
  • համակատար դերբայ, վերջավորությունն է՝ իս — կարդալիս, գրելիս
  • հարակատար դերբայ, վերջավորությունն է ած, ացած, եցած — գրած, կարդացած, մոտեցած

Կախյալ դերբայները ինքնուրույն  կիրառություն չունեն և նախադասության մեջ գործածվում են միայն օժանդակ բայի ներկայի ու անցյալի ձևերի հետ։ Կախյալ դերբայները, գործածվելով օժանդակ բայերի հետ, նախադասության մեջ կարող են դառնալ միայն ստորոգյալ։

Կախյալ դերբայներն են՝

  • անկատար դերբայ, կազմվում է -ում վերջավորությամբ, որը դրվում է անորոշ դերբայի -ել-ալ վերջավորության փոխարեն, օրինակ ՝ գրել —գրում, կարդալ —կարդում, զարմանալ —զարմանում։
  • ապակատար դերբայ — կազմվում է -ու վերջավորությամբ, որն ավելանում է անորոշ դերբային, օրինակ՝ գրել —գրելու, կարդալ — կարդալու, զարմանալ —զարմանալու։
  • վաղակատար դերբայ- վաղակատար դերբայը կազմվում է -ել-(աց)ել մասնիկներով, օրինակ՝ գրել —գրել, կարդալ —կարդացել, զարմանալ —զարմացել։ Ե խոնարհման պարզ բայերի անորոշ դերբայը և վաղակատար դերբայը ձևով իրար նման են։ Դրանք հնարավոր է իրարից տարբերել գործածությամբ։
    Անորոշ դերբայը սովորաբար չի գործածվում օժանդակ բայի հետ։
    Վաղակատար դերբայը միայն հանդես է գալիս օժանդակ բայի հետ։
  • ժխտական դերբայ -ժխտական դերբայը կազմվում է բայի  հիմքից, որին ավելանում են  վերջավորությունները, ինչպես՝ գրել —գրի, կարդալ — կարդա, զարմանալ —զարմանա։
Դերբայ      Հիմք  Վերջավորություն
Անորոշկարդ, պատմ      ալ, ել
Ենթակայականկարդ, պատմ    ացող, ող
Հարակատարկարդ, պատմ    ացած, ած
Համակատարկարդ, պատմ    ալիս, ելիս
Անկատարկարդ, պատմ    ում, ում
Վաղակատարկարդ, պատմ    ացել, ել
Ապակատարկարդ, պատմ    ալու, ելու
Ժխտականկարդ, պատմ    ա, ի

Առաջադրանքներ դասագրքից, վարժություն 193-199

Երկրափության ամփոփում

ԱՌՆՉՈԻԹՅՈԻՆՆԵՐ ԵՌԱՆԿՅԱՆ ԿՈՂՄԵՐԻ ԵՎ ԱՆԿՅՈԻՆՆԵՐԻ ՄԻՋԵՎ, ԴՐԱՆՑ ԿԻՐԱՌՈԻԹՅՈԻՆՆԵՐ, ՈԻՂՂԱՆԿՅՈԻՆ ԵՌԱՆԿՅՈԻՆ։       

  1. Պնդումներից յուրաքանչյուրի դիմաց նշել ճիշտ է, թե՞ սխալ.                                             (1 միավոր)
  1. եթե ∠B = ∠C, ապա  AB = AC ճիշտ է
  2. եթե ∠C < ∠A, ապա AB < BC սխալ է
  3. եթե AC > BC, ապա ∠A > ∠B ճիշտ է
  4. АBC եռանկյան մեջ  տեղի ունի այս անհավասարությունը՝  AC< AB+ BC ճիշտ է

 2. 18 սմ պարագծով եռանկյան  մեջ AB= 7սմ, AC = 6սմ։

Նշվածներից որն է ճիշտ.                                                    
(1 միավոր)

  1. ∠A= ∠C > ∠B
  2. ∠C < ∠B< ∠A
  3. ∠A > ∠B > ∠C
  4. ∠A > ∠C> ∠B

    Նշվածներում ճիշտ պատասխան չկա

 3. Ո ՞ր տվյալներով ABC  եռանկյուն  գոյություն  ունի.                                                             (1 միավոր)

  1. ∠A = 92Օ, ∠C = 88°
  2. ∠A = 32°, ∠B=97°, ∠C = 41°
  3. AB = 6, AC =11, BC= 5
  4. AB= 4,  AC = 11, BC= 14 ճիշտ է

4. Հավասարասրուն  եռանկյան պարագիծը 29 սմ է, իսկ մի կողմը՝ 7 սմ։ Գտնել եռանկյան անհայտ կողմերը։                                                  
(1 միավոր)
Եռանկյան անհայտ կողմերն են
I – 11 սմ
II – 11 սմ

5.ABC  հավասարակողմ  եռանկյան  AC կողմի  վրա նշված է М միջնակետը։ Գտեք АBM եռանկյան ամենամեծ կողմը։         
(1 միավոր)
Պատ․՝ BA ամենամեծ կողմն է

6. Ուղղանկյուն եռանկյան  սուր անկյուններից մեկը 22 աստիճան է։ Համեմատեք ուղղանկյուն եռանկյան  կողմերը։
(1 միավոր)
AC > BC > AB
7.ABC  եռանկյան AE  կիսորդը և BH բարձրությունը հատվում են Օ կետում։  Գտնել AOH եռանկյան բոլոր անկյունները, նշել  AOH եռանկյան ամենափոքր կողմը, եթե  
∠A= 52° 
(1 միավոր)
<HAO = 26o
<HOA = 64o
<AHO = 90o
OH – Ամենափոքր

Պարապմունք 39

Թեմա՝ Եռանկյան անհավասարությունը
Եռանկյան յուրաքանչյուր կողմ  փոքր է մյուս երկու կողմերի գումարից:

AB<AC+CB,

AC<AB+BC,

BC<AB+AC


Ապացույց։

Դիտարկենք ABC եռանկյունը և ապացուցենք, որ օրինակ  AB<AC+BC

Շարունակենք AC կողմը և տեղադրենք հատված CD=BC

BCD եռանկյունը հավասարասրուն է, հետևաբար ∡1=∡2

ABD եռանկյան մեջ, ակնհայտորեն ∡ABD>∡1, ինչը նշանակում է, որ ∡ABD>∡2

Քանի որ ավելի մեծ անկյան դիմաց ընկած է ավելի մեծ կողմ, ապա AB<AD, և AD=AC+BC:

Հետևաբար, AB<AC+BC

Առաջադրանքներ

Աշխարհագրության ամփոփում

1․ Համապատասխանեցնել․ <<Մշակաբույս-արտադրության ճյուղ>>:

 Թեյ, կաուչուկատու հևեյա,բրինձ, շաքարեղեգ, վուշ, սուրճ,  եգիպտացորեն, ջութ, սուրճ, շաքարի ճակնդեղ, սիզալ, կակաո, բամբակ, գանգրավուշ, կարտոֆիլ, ցորեն ,  ծխախոտ, արևածաղիկ։

Հացահատիկային մշակաբույսերԱռույգացնող մշակաբույսԹելատու մշակաբույսերՁիթատու մշակաբույսեր
 բրինձ,եգիպտացորեն, ցորեն,արևածաղիկ Թեյ,սուրճ,կակաո ջութ, կարտոֆիլ,արևածաղիկ

2 Համապատասխանեցնել (երկրների անունները կրկնվում են)։

Չինաստան, Ռուսաստան, Բրազիլիա, Թուրքիա, Գերմանիա, Կորեա (Հվ․), Հնդկաստան, Ճապոնիա, Ավստրալիա, ԱՄՆ, Իրան, ՀԱՀ

Պողպատի արտադրությամբ առաջատար երկրներ 
Երկաթաքարի արդյունահանմամբ առաջատար երկրներ 
Թուջի և պողպատի ձուլմամբ առաջատար երկրներ

3 Համապատասխանեցնել  «Արտադրանք — արդյունաբերության ճյուղ»

Արծաթ, գործիքներ, խաղող, հագուստ,  համակարգչային տեխնիկա, կաթ , սինթետիկ կաուչուկը, կենցաղային էլեկտրոնային սարքեր, բուրդ, կաշի, երկաթ, հրթիռաշինություն, պոլիմերներ, վուշ,  պղինձ, գործվածք,  պլաստմասսաներ,  բամբակ, կապար, կոշկեղեն,  լոլիկ,  սինթետիկ մանրաթելերը, անագ, շաքարի ճակնդեղ, շաքարեղեգ,  սնդիկ:

Մետաղաձուլություն  Մեքենաշինություն  Քիմիական արդյունաբերություն  Թեթև արդյունաբերություն  Սննդի արդյունա- բերություն  
 Արծաթ,երկաթ, ոսկի հրթիռաշինություն կաուչուկ,բուրդ, խաղող,

4․ Ինչպիսի՞ միջոցառուների համակարգ եք առաջարկում << աղտոտ արդյունաբերությունների >> կողմից առաջացած   բնապահպանական հիմնախնդիրները կարգավորելու համար։

5․ Ավտոմոբիլային ընկերություն — պետություն» սկզբունքով կազմված զույգերից ընտրել սխալը.

1) «ՏՈՅՈՏԱ» — Ճապոնիա    3) «ՖՈՐԴ» — ԱՄՆ

 2) «ՊԵԺՈ» — Ֆրանսիա         4) «ՖԻԱՏ» — Իսպանիա

6 Զարգացման ագրարային փուլում գտնվող երկրներ են.

1) Մոզամբիկը և Բանգլադեշը 3) Ֆրանսիան և Իտալիան

2) Թուրքիան և Իրանը 4) Բրազիլիան և Արգենտինան

7․Ինչպիսի՞ միջոցառումների համակարգ է անհրաժեշտ գյուղատնտեսության զարգացման համար։

Ամփոփում Երկրաչափություն

  1. Պնդումներից յուրաքանչյուրի դիմաց նշել ճիշտ է, թե՞ սխալ.                                             (1 միավոր)
  1. եթե ∠B = ∠C, ապա  AB = AC ճիշտ
  2. եթե ∠C < ∠A, ապա AB < BC սխալ
  3. եթե AC > BC, ապա ∠A > ∠B ճիշտ
  4. АBC եռանկյան մեջ  տեղի ունի այս անհավասարությունը՝  AC< AB+ BC ճիշտ

 2. 18 սմ պարագծով եռանկյան  մեջ AB= 7սմ, AC = 6սմ։

Նշվածներից որն է ճիշտ.                                                    
(1 միավոր)

  1. ∠A = ∠C > ∠B
  2. ∠C < ∠B< ∠A
  3. ∠A > ∠B > ∠C
  4. ∠A > ∠C> ∠B
    Բոլորն էլ սխալ են:

 3. Ո ՞ր տվյալներով ABC  եռանկյուն  գոյություն  ունի.                                                             (1 միավոր)

  1. ∠A = 92Օ, ∠C = 88°
  2. ∠A = 32°, ∠B=97°, ∠C = 41°
  3. AB = 6, AC =11, BC= 5
  4. AB= 4,  AC = 11, BC= 14 ճիշտ

4. Հավասարասրուն  եռանկյան պարագիծը 29 սմ է, իսկ մի կողմը՝ 7 սմ։ Գտնել եռանկյան անհայտ կողմերը։                                                  
(1 միավոր)
Եռանկյան կողմեր են ՝ 7, 11, 11

5.ABC  հավասարակողմ  եռանկյան  AC կողմի  վրա նշված է М միջնակետը։ Գտեք АBM եռանկյան ամենամեծ կողմը։         
(1 միավոր)
Ամենամեծ կողմը ` BA-ն է

6. Ուղղանկյուն եռանկյան  սուր անկյուններից մեկը 22 աստիճան է։ Համեմատեք ուղղանկյուն եռանկյան  կողմերը։
(1 միավոր)
AC > BC > AB

7.ABC  եռանկյան AE  կիսորդը և BH բարձրությունը հատվում են Օ կետում։  Գտնել AOH եռանկյան բոլոր անկյունները, նշել  AOH եռանկյան ամենափոքր կողմը, եթե  
∠A= 52° 
(1 միավոր)
<OAH=26o
<HOA=64o
<AHO=90o
OH-ամենափոքր

Բայի դեմքը, թիվը, ժամանակը, 10.03

Բայի ժամանակը
Բայի ժամանակը նշանակում է, թե երբ է տեղի ունենում գործողությունը (եղելությունը) խոսելու պահի համեմատությամբ:
Բայն ունի 3 ժամանակ.
1. ներկա ժամանակը ցույց է տալիս խոսելու պահին  կատարվող գործողություն՝ գրում եմ, կարդում է,
2. անցյալ ժամանակը ցույց է տալիս խոսելու պահից  առաջ կատարված գործողություն՝ գրում էի, կարդացել եմ, խոսեցին, ասելու էիր, վազեր, կգայի, պիտի գնայիք, չէին պահանջի,
3. ապառնի ժամանակը ցույց է տալիս խոսելու պահից հետո կատարվելիք գործողություն՝ մնալու եմ, գրենք, կխոսեք, պիտի գնան, չեք գա, գնա՛, վազե՛ք, մի՛ ասա:

Դեմք
Բայի դեմքն արտահայտում է գործողության և գործողություն կատարողի հարաբերությունը, այսինքն՝ ցույց է տալիս, թե հաղորդակցման մասնակիցներից ով է կատարում գործողությունը, ում է վերաբերում եղելությունը:
Բայն ունի 3 դեմք.
1. առաջին դեմքը ցույց է տալիս գործողություն, որ կատարում է խոսողը (գրում եմ, կարդացի) կամ այն խումբը, որի անունից հանդես է գալիս խոսողը (կարդում  ենք, կկարդանք),
2. երկրորդ դեմքը ցույց է տալիս գործողություն, որ կատարում է խոսակիցը (կարդում ես, գրի՛ր, գնացիր) կամ խոսակիցները կամ այն խումբը, որի անունից հանդես է գալիս խոսակիցը (գրում եք, պիտի գրեք, գրե՛ք),
3. երրորդ դեմքը ցույց է տալիս գործողություն, որ կատարում է խոսողից ու խոսակցից բացի մի այլ անձ կամ իր (գրում է, ընկավ) կամ խոսակցությանը չմասնակցող անձեր կամ իրեր (գրում են, ընկան):
Բայի դեմքն արտահայտվում է բաղադրյալ ժամանակաձևի
օժանդակ բայի կամ պարզ ժամանակաձևի վերջավորությամբ:
երգում եմ, ես, էի, էիր․․․․․ երգեցի, երգեցիր, երգեցինք․․․․․

Թիվ
Բայի թիվը ցույց է տալիս, թե գործողությունը մե՞կ անձ է կատարում, թե՞ մեկից ավելի:
Բայն ունի երկու թիվ.
1. եզակի թիվը ցույց է տալիս գործողություն, որ կատարում է մեկ անձ կամ իր՝ գրում եմ, ընկավ,
2. հոգնակի թիվը ցույց է տալիս գործողություն, որ կատարում են մեկից ավելի անձինք կամ իրեր՝ գրում ենք, ընկան:

Գործնական աշխատանք

1. Ընդգծե՛ք ներկա ժամանակով 3 բայաձև:
ա. գրում է, տալիս ենք, մտցրել է, սովորելու են,  ասում եք, չգաս
բ. պարում են, չունեի, կնկարեմ, չքվում է, մի՛ տար, գալիս եք

2. Ընդգծե՛ք անցյալ ժամանակով 3 բայաձև:
ա. չի լալիս, կար, մի՛ տեսեք, լալիս էր, պարել է, կտա
բ. խաղացինք, չի կարելի, դարձել ես, վերցնենք, եկել եմ, կընկնեմ


3. Ընդգծե՛ք ապառնի ժամանակին վերաբերող 3 բայաձև.

ա. չեմ հասկանում,  գնացել եմ, կլինեսկտրտմեմ, հատում եմ,
կարելու եք
բ. համեղացրո՛ւ, աշխատել են, արշավեմկհատեմ, գնացինք, սովորում են:
 

4. Ընդգծե՛ք առաջին դեմքի 3 բայաձև.

ա. չմտնեն, ծարավեմդիմադրեինք, չափեիք, գնա, պրծա
բ. հասանք, մոռացաք, գրվելու եմ, սովորի, իմանայի, չեն խոսել

5. Ընդգծե՛ք երկրորդ դեմքի 3 բայաձև.

ա. հասկացարասա՛, գտա, վերցրո՛ւ, մտներ, հարցնենք
բ. տպեցիր, բարձեր, բարձրացանք, եկաքխոսիարի՛։

6. Ընդգծե՛ք երրորդ դեմքի 3 բայաձև.
ա. եռաց, կա՛ց, գրավ, գտավ, առարկեցին, կացին
բ. հեռացար, կտարպոկեց, տարեց, մոտեցավ, տո՛ւր
գ. կանչեր, դնչեր, կարածիկատարածի, մնամ, ենթամնա

7. Շարքերում առանձնացրե՛ք եզակի և հոգնակի թվով բայաձևերը.

ա. երդվեի, հասե՛ք, ուշանա, չափեցին, մի՛ թող, չափեիք
բ. ուզեն, մոլեգնեց, միացրո՛ւ, մի՛ կարդացեք, համոզելու
ես, կտանք

Եզակի- ա)երդվեի,ուշանա,մի թող բ)մոլոգնեց,միացրո՛ւ,համոզելու ես
Հոգնակի- ա)հասե՛ք, չափեցին, չափեիք բ) ուզեն, մի՛ կարդացեք, կտանք

8.Տեքստից դուրս գրիր բոլոր բայերը և նշիր դեմքը, թիվը, ժամանակը:

Հայաստանի ամենաբարձր լեռը Արագածն է։ Նա համարվում է քառագագաթ լեռ։ Լեռն Արագած է կոչվել Արա թագավորի անունով։ Արագածի կատարը մշտապես ծածկվում է ձյունով։ Սակայն ստորոտում տարվա բոլոր եղանակներն իրենց «հանդերձանքով» են հայտնվում։ Արագածի լանջերից բխում են սառնորակ աղբյուրներ։

Աշուն է։ Վարդան պապը, Սարգիսն ու Արևիկը մտան այգի։ Այգու խնձորենու, տանձենու, դեղձենու և սալորենու ճուղերը ճկվել էին բերքի ծանրությունից։ Պապը նայում էր ու հիանում իր աշխատանքի արդյունքով։ Սարգիսն ու Արևիկը ուրախ զվարթ թռչկոտում էին։ Նրանք օգտվում էին այգու բարիքներից, հավաքում էին չորացած ճյուղերը, դասավորում պատերի տակ։

Արաքս գետը հայերի համար եղել է սնող, կյանք պարգևող սիրելի գետ։ Դրա համար ժողովուրդը գետը կոչել է Մայր Արաքս։ Արաքսի մեջ են լցվում Հրազդան, Ազատ, Ողջի և Որոտան գետերը։ Հնում Արաքսը լցվում էր Կասպից ծովը, իսկ այսօր միանում է Քուռ գետին։

Պինգվինները մարդկանց բարեկամներն են։ Պինգվինի մարմնի և թևի փետուրները մուգ կապույտ են, իսկ փորը արծաթագույն է։ Նրա մարմինը ձգված է, ճկուն։ Մայր պինգվինը իր ձուն թաքցնում է փորի փափուկ բնում։ Հայր և մայր պինգվինները սնվում են հերթով։

Պարապմունք 46. Թեմա՝ Բազմություններ

Առաջադրանքներ
1. Գրիր երկու տարր ունեցող որևէ  բազմություն:
A={g; r}

2. Գրիր երեք տարր ունեցող որևէ  բազմություն:
P={8; -6; 5}

3. Գտիր վերը նշված  բազմությունների հատումը, քանի՞ տարր եղավ։
AՈP={չկա}

4.Գտիր վերը նշված  բազմությունների միավորումը, քանի՞ տարր եղավ։
AՍP={g, r, 8, -6, 5}

5. Գրիր որևէ ոչ դատարկ բազմություն, նշիր այդ բազմության որևէ ենթաբազմություն։

6. Գրառե՛ք
ա) 10-ից մեծ և 50-ից փոքր պարզ թվերի բազմությունը:
բ) 40-ից փոքր կենտ  թվերի բազմությունը:
գ) այն երկնիշ թվերի բազմությունը, որոնք 11-ի բաժանելիս տալիս են 7 մնացորդ:
դ) 100-ից փոքր այն զույգ թվերի բազմությունը, որոնք 3-ի բազմապատիկ են:
7. Գտեք նշված բազմությունների հատումը, միավորումը

           А={-1, -2, 0, 1, 3, 45, 67, 4}
          B={-1, 10, 67, 12}

8. Ինչպե՞ս են նշանակում.

ա) բնական թվերի բազմությունը
բ) ամբողջ թվերի բազմությունը
գ) ռացիոնալ թվերի բազմությունը

9. Դիցուք, A-ն 12-ից փոքր և 5-ի վրա չբաժանվող բնական թվերի բազմությունն է, իսկ B-ն՝ 15-ից փոքր և 3-ի վրա բաժանվող բնական թվերի բազմությունը: Գտեք՝ա) A բազմության տարրերի թիվը
բ) B բազմության տարրերի թիվը
գ) Գրառեք AՈB բազմությունը և հաշվեք նրա տարրերի թիվը
դ) Հաշվեք AUB բազմության տարրերի թիվը։

10. Կրկնողություն, լուծեք հավասարումները։
-1/2x=10
5x=250
41x+19x-120=120
2(x+3)+45x=44x+42
2x-10-x=5(x+10)
1/2x=⅓
3/4x+½=½-5/4x

Մայրենիի ամփոփում

Բայեր, 27.02

Գործնական աշխատանքներ, 24.02

Գործնական աշխատանք

Գործնական աշխատանքներ

Դերանուններ

Շարունակություն՝ դերանուն գործնական աշխատանք

Թվականներ, գործնական աշխատանք

Անձյուն ձմեռը

Թվական, գործնական աշխատանքներ, 01.02

Ինչո՞ւ են մարդիկ վիճելիս բարձրացնում ձայնը, 3.03

Մի անգամ Ուսուցիչը աշակերտներին հարցրեց.

– Ինչո՞ւ են մարդիկ վեճերի ժամանակ բարձրացնում ձայնը:

– Երևի նրանք կորցնում են հանգստությունը,- ենթադրեց աշակերտներից մեկը:

– Բայց ինչո՞ւ ձայն բարձրացնել, եթե 2-րդ մարդը կանգնած է կողքիդ,- կրկին պնդեց Ուսուցիչը:
Աշակերտները շփոթված թոթվեցին ուսերը: Ակնհայտ էր, որ այդ մասին նրանք չեն մտածել: Այդ ժամանակ Ուսուցիչն ասաց.
– Երբ մարդիկ վիճում են, և նրանց դժգոհությունը մեծանում է, նրանց սրտերը հեռանում են միմյանցից, ու դրա հետ միասին՝ հեռանում են նաև նրանց հոգիները, և որպեսզի միմյանց լսեն, նրանք ստիպված բարձրացնում են ձայնը: Եվ ինչքան նրանց բարկությունն ու չարությունը մեծ է, այնքան բարձր են նրանք գոռում: Իսկ երբ մարդիկ սիրահարված են լինում, նրանք ձայն չեն բարձրացնում, այլ շատ ցածր են խոսում, քանի որ նրանց սրտերը շատ մոտ են գտնվում իրար, իսկ նրանց միջև եղած հեռավորությունը ջնջվում է: Իսկ երբ մարդկանց սերն է իշխում, նրանք անգամ չեն խոսում, շշնջում են, իսկ երբեմն էլ ոչ մի բառ պետք չի լինում միմյանց հասկանալու համար. նրանց աչքերն ամեն ինչ ասում են: Մի մոռացեք, որ վեճերը ձեզ հեռացնում են միմյանցից, իսկ բարձր արտաբերված խոսքերն այդ հեռավորությունը մեծացնում են մի քանի անգամ: Մի չարաշահեք այն, քանի որ կգա մի օր, երբ այդ հեռավորությունն այնքան մեծ կլինի, որ հետդարձի ճանապարհն այլևս չեք գտնի:

Առաջադրանք:
Տեքստից դուրս գրիր բոլոր բայերը և կազմիր ուղիղ ձևերը:
Օրինակ՝ հարցրեց-հարցնել
բարձրացնում — բարձրացնել
կորցնում — կորցնել
ենթադրում-ենթադրել
կանգնած — կանգնել
պնդեց-պնդել
թոթվեցին — թոթվել
մտածել — մտածել
ասաց — ասել
վիճում-վիճել
մեծանում-մեծանալ
լսեն-լսել
գոռում-գոռալ
սիրահարված-սիրահարվել
խոսում-խոսել
գտնվում-գտնվել
շշնջում-շշնջել
հասկանալու-հասկանալ
ասում-ասել
հեռացնում-հեռացնել
իշխում-իշխել
արտաբերված-արտաբերել
մեծացնում-մեծացնել
չարաշահեք-չարաշահել
կլինի-լինի
գտնի-գտնել

2.Բառարանի օգնությամբ գրիր տրված բայերի հոմանիշները:
Ենթադրել-ստորագրել
պնդել-Պահանջել
իշխել-Տիրապետել
արտաբերել-hn9el,a8tasanel
թոթվել-ցնցել
ջնջել-սրբել
շշնջալ-փսփսալ
ստիպել-նդել
գոռալ-աղմկել
վիճել-կռվել
շփոթվել-խառնվել

Բայ, գործնական աշխատանք, 02.03

1.Խմբավորիր բայերը ըստ ի՞նչ անել, ի՞նչ լինել  հարցերի:

Հանդիպել-ինչ անել, շքեղանալ-ինչ լինել, ժպտալ-ինչ անել, հարստանալ-ինչ լինել, սևանալ-ինչ լինել, ներել-ինչ անել, մթնել-ինչ լինել, կահավորել-ինչ անել, թանկանալ-ինչ լինել, անհետանալ-ինչ լինել, խնամել-ինչ անել, ճաքել-ինչ լինել, պայքարել-ինչ անել, կապտել-ինչ լինել, ծարավել-ինչ լինել, վստահել-ինչ անել, շիկնել-ինչ լինել, նեղանալ-ինչ անել:

2.Կազմիր բայեր տրված գոյականներից:
Ավարտ, կռիվ, վեճ, շղթա, հաշիվ, կույտ, ժպիտ, սղոց, վճիռ, տոն, փունջ, կարոտ, վկա, կազմ, կերակուր, գործ, հունձ, սոսինձ, փայլ, անձրև, քրքիջ, ավել, գին, նվեր:

Ավարտել,կռվել,վիճել, շղթայել,հաշվել, կույտել, ժպտալ, սղոցել, վճռել, տոնել, փնջել, կարոտել, վկայել, կազմել, կերակրել, գործել, հունձել, սոսնձել, փայլել, անձրևել, քրքջել, ավելել, գնել, նվիրել:

3.Գտիր առաջին շարքի բայերի հոմանիշները երկրորդ շարքում:
ա. գերել, կազդուրվել, փայլել, գոռոզանալ, չքանալ, ընկղմվել, ոգևորել
բ.  խրախուսել, անհայտանալ, սուզվել, կախարդել, մեծամտանալ, ցոլալ, առողջանալ:

ա. ննջել, գողանալ, դժգոհել, ուղղել, մտորել, անարգել, մարտնչել
բ. պայքարել, փնթփնթալ, խորհել, ստորացնել, շտկել, հափշտակել, նիրհել:

4.Ընդգծիր բայերը:
Հմայել, անվայել, շահել, առավել, ջերմել, ավել:
Անսխալ, կսկծալ, փսփսալ, ծավալ, ձնհալ, հեկեկալ:

Պարապմունք 32

Ամփոփում, ինքնուրույն աշխատանք

1. Սահմանեք զուգահեռ ուղիղները, պատկերեք GEOGEBRA ծրագրով։
Զուգահեռ ուղիղները այն ուղիներն են, որոնք երբեք չեն հատվում։


2. Ո՞ր երկու հավածներն են կոչվում զուգահեռ, պատկերեք GEOGEBRA ծրագրով։
Զուգահեռ են այն հատվածները, որոնք գտնվում են զուգահեռ ուղիղների վրա։



3.Ի՞նչ է հատողը, պատկերեք GEOGEBRA ծրագրով
Հատողը այն ուղիղն է, որ զուգահեռ ուղիղները հատում է։



4.Անվանեք այն անկյունների զույգերը, որոնք առաջանում են երկու զուգահեռ ուղիղները հատողով հատելիս, պատկերեք GEOGEBRA ծրագրով:


5. Գրեք զուգահեռ ուղիղների երեք հայտանիշները, պատկերեք յուրաքանչյուր հայտանիշը GEOGEBRA ծրագրով։
1.Երկու ուղիղ հատողով հատելիս ուղիղների խաչադիր անկյունները իրար հավասար են, ուրեմն ուղիղները զուգահեռ են։
2.Երկու ուղիղ հատողով հատելիս ուղիղների համապատասխան անկյունները իրար հավասար են, ուրեմն ուղիղները զգահեռ են։
3.Երկու ուղիղ հատողով հատելիս ուղիղների միակողմանի անկյունների գումարը 180o են, ուրեմն ուղիղները զուգահեռ են։

6.Ի՞նչ է աքսիոմը, ի՞նչ աքսիոմներ են քեզ հայտնի, գրիր մի քանիսը։
Աքսիոմը դա պնդում է, որը ապացույց չունի։
Օրինակ՝ ուղղի վրա չգտնվող կետով անցնում է այդ ուղղին զուգահեռ միայն մեկ ուղիղ:

7.Ձևակերպեք զուգահեռ ուղիղների աքսիոմը։
Մի կետով դու կարող ես միայն մեկ ուղիղ տանել մի որիշ ուղիղին։